💼 "दप्तर - आठवणींचं हलकं ओझं"💼

💼 "दप्तर - आठवणींचं हलकं ओझं" 💼

Kavesh37@yahoo.com

सैरभैर वाहणारा भिरभिरणारा वारा...
वा-यासोबत उष्ण उन्हात फेर धरु पाहणारे धाडसी ढग...
पहिल्या पावसाने पसरलेली विरळ हिरवळ...

जुन महिन्याची सुरुवात ही एकंदर अशीच!
वसंत ऋतुचे रुपांतर वर्षारुतुत होणारा हा काळ...
पण...या सर्व बदलांबरोबर...एक आठवणींची विशेषत: बालपणीची अल्हाददायी झुळूक दरवर्षी मनाला स्पर्श केल्यावाचुन राहत नाही.

उन्हाळ्याच्या संपत आलेल्या सुट्ट्या आणि पुस्तक वह्यांच्या दुकानांवरील पोरासोरांची व त्यांच्या पालकांची गर्दी' पाहिली की आठवतो आपलाही भुतकाळ...भुतकाळातील आठवणी...आठवणीतला प्रेमबहार... आणि प्रेमबहारातील भिन्न भिन्न रंगीबेरंगी विविधांगी फुलांसारखे टवटवीत प्रसन्न नजारे... निखळ... निरागस बालपणाचे..!!

वृक्ष म्हटला की हिरवळ आठवते्, पुष्प म्हटले की सुगंध आठवतो तसंच बालपण म्हटलं की आधी आठवतं ते शालेय जीवन... शाळेतील गमती जमती..!!

शाळेत असतानाचं वर्षातलं सर्वात आव्हानात्मक काम कोणतं..? तर
निकाल लागल्यानंतरच्या घरातल्या वातावरणाला सामोरे जाणं.!
थोड्याच दिवसांपुर्वी निकाल लागुन गेलेला...
चांगले मार्क्स असले तर ठिक नाहीतर तोफेच्या तोंडी जाणे आलेच. मोठ्या बहिणीपासुन ते आजीपर्यंत सगळ्यांचा आगडोंब असा काही सुरु व्हायची की तो थांबता थांबत नसे. पण वर्षभर कोणाचं न ऐकणा-यां गुणी बाळाने खाली मान घालुन स्वत:ला सर्वांसमक्ष स्वाधिन केलेलं असायचं..! काही दिवस गेले... वातावरण जरा निवळलं की त्याच्यातला शेर पुन्हा जागी व्हायचा...ते नित्याचेच. पण तत्पुर्वी... आईवडिलांकडून वचननामा पढवुन घेतला जायचा.
"यावर्षी अभ्यास करावा लागेल..."
"सांगितलेले कामं ऐकावे लागेल"
"खेळणं कुदनं कमी..!"
"पुढच्या वर्षी चांगले मार्क्स पाडले तर ठिक नाहीतर नाहीतर आपली वरात बोर्डींगमध्ये"...अशी वर ताकीद..!
बोर्डींगचं नाव काढता जरा भितीच वाटायची.
या सर्व गोष्टींना निमुटपणे होकार देऊन आश्वासने पुर्ण व्हायची. पण या कडूआंबट वेळेनंतर खरी मजेची वेळ तर तेव्हा यायची जेव्हा नवीन दप्तर, नवी वाॅटरबॅग...नवीन वह्या, पुस्तके घेतली जात असे.

दुकानात गेल्यावर दुकानदाराने वेगवेगळ्या प्रकारचे साहित्य दाखवित जावे... आपण ते पाहतच जावे. बाबांसमोर समंजसपणाचा आव आणुन... मग थोडे आढेवेढे घेऊन...हवं तेच निवडावं. अशी ही लबाडीयुक्त खरेदी व्हायची.
या सगळ्या खरेदीत जास्त वेळ लागत असेल तर तो दप्तर घेताना. दप्तराचा रंग, त्याच्यावरील चित्र, त्याचे बटण, त्याची चैन आणि सगळ्यात महत्वाचं म्हणजे त्याचे खाते.
"जितके जास्त खाते तितके दप्तर भारी!" आणि "दप्तरावर शक्तीमानाचं चित्र असेल तर मग बोलायलाच नको". असा सगळा बस्ता घेतला की मित्रांना दाखवत घराकडे कुच करायचे.

वह्या पुस्तकांवर मोठ्या दादाकडून किंवा ताईकडून सुवाच्च अक्षरात नावे टाकुन घ्यावे नि पुस्तकांना छानसे कव्हर बसवणे असा उद्योग मग केव्हातरी चालु व्हायचा.

त्यावेळेसची एक गंमत आज जरी आठवली तरी हसुच येतं. दप्तर नवे...वह्या पुस्तक नवे...सगळं साहित्य नवं... आणि ते नव्या दप्तरात रचण्यासाठी कित्ती ते प्लॅनिंग!
बाऽप रे... अख्खा दिवस दप्तराभोवती घुटमळत जायचा. दहावेळेस रचावे अन् दहा वेळेस पुन्हा उपसावे. पेन..कंपासपेटीचं खातं वेगळं. पुस्तक वह्यांसाठी वेगळं. पानी बाॅटलसाठी वेगळं. जोपर्यंत मनासारखं रचुन होत नाही...चैन नाही पडायची. आणि एकदा का रचुन झालं की मग त्याला कुठे ठेवायचं? टेबलवर ठेवावं की खुंटीवर लटकवावं.? खुंटीवर लटकवलं की त्याच्या बंदाची ओढाताण सहन कशी होणार?. त्याला खुंटीवरुन उतरवुन अखेर टेबलवर विराजमान करावे. इवढी ही दप्तराची काळजी! दप्तराची कथा इथेच काही संपायची नाही... शाळेच जाताना दप्तर आपल्या पाठीवर दिसतं कसं? याची धडपड सुरु असायची. मग पुन्हा पुन्हा मानेतुन वळुन वळुन पाठीकडे बघावं... मान दुखेपर्यंत..!

शाळा उघडणे जेव्हा एका दिवसावर आलेले असायचे. तेव्हा... शाळेत कधी जाऊन एकदा सर्व मित्रांना मैत्रिणींना भेटतो असं व्हायचं. मैत्रिणींशी भेटणं म्हणजे तसं फक्त नजरेतुनच! कारण शाळेतल्या कडक शिक्षकाशी आणि मैत्रिणीशी बोलणे म्हणजे महाधारिष्ट्याचेच काम!
तरीही...कधी कधी बोलण्याचा डाव साधला जायचाच. त्यासाठी एखाद्या विषयाची 'गृहपाठाची वही' महत्वपुर्ण कामगिरी पाडत असे. हो की नाही?

आता विचार केला की...किती तो खुळेपणा असं वाटेल. पण... त्या खुळेपणात किती मजा होती. शालेय जीवनातला दरवर्षी येणारा मोहर असायचा तो. प्रत्येकाच्या घरची हिच किंबहुणा थोडी विचित्र कथा. वर्षाच्या सुरुवातीचा सगळ्यांचा एक सखा सोबती नटून तयार असायचा. तो म्हणजे 'दप्तर'!
पण तेव्हा काही मित्र असेही असत. ज्यांच्याकडे दप्तर म्हणुन शालेय अलंकार नसायचा. आणि असलाच तर तोही विद्रुप!! कुणी एकच दप्तर चार-चार पाच-पाच वर्ष वापरत आलेलं असायचं...कुणी वायरच्या पिशव्या वापरत तर कुणी अगदी 'खताच्या थैल्या' दप्तर म्हणुन वापरत. दारिद्र्य आणि गरीबीमुळे अनेक मित्रांना हा अलंकार कधी वापरायचा आनंदच नाही मिळाला. त्यातही पुस्तक वह्यांची आबाळ... जुने पुराने फाटलेले वह्या पुस्तकं... वर्षाच्या पहिल्या दिवशी. नियतीने खोडशाळपणा करावा तो किती? की म्हणुन काहींना गणवेशही...एकच...गल्लीतल्या कुण्या सायबाच्या पोराचा वापरलेला. त्यांच्या या परिस्थितीचे आज जेवढे वाईट वाटते...तेवढेच किंबहुणा जास्त वाईट तेव्हाही वाटे. नियतीने गरीबीचा भलेही कहर केला असेल...पण मनाने त्यांच्याइतके श्रीमंत कोणाला होता आले नाही. बोरांचा सिजन आला की 'बोरं' आणुन देत... कैटांचा सिजन आला की 'कैटं' हाजिर करत... कधी 'चिंचा' आणत तर कधी 'जांभळं' देत. ह्या सगळ्यांनीच...'सुदाम्याची' भूमिका अत्यंत चोख पार पाडली...वाईट इतकंच की त्यांच्या पदरात वैभवाचा उपहार करेन असा 'श्रीकृष्ण' मित्र त्यांना कधीच नाही मिळाला..!

सगळं कळत होतं. मित्रांच्या वेदना तेव्हाच्या बालमनापर्यंत पोहचत होत्या. पण... काही करता येण्या जोगे नव्हते. एखाद्या मित्राने त्याच्या घरच्या समस्या मांडाव्या... आणि आपल्या बालमनाने त्याला आश्वासित करावं की, "मी सायेब होईन ना तेव्हा तुझे सगळे प्राॅब्लेम एका झटक्यात संपवीन मित्रा." एका असमंजस बालमनाने दुस-या भोळ्या बालमनाला कुरवाळावं... आणि त्याचं फलित म्हणजे एक हास्याची लकिर चेहर्यावर उमटावी. एवढंच.

असो... जीवनाचं गाडं रेटत असताना एक दप्तर आजही आहे पाठीवर तसंच किंबहुणा पुर्वीपेक्षा जड पण अदृश्य. त्यात भरलेय त्या मित्रांचे अंत:करणी प्रेम, त्यात भरलाय मित्रांनी दिलेल्या विविध फळांचा सुगंध, दप्तरातील सगळ्या वह्या भरुन निघतील इतक्या मौज मस्ती, एका कप्प्यात भरल्याय आईने केलेली धावपऴ, वडिलांनी आपल्या शिक्षणासाठी केलेली पैश्याची जुळवाजुळव. आणि एक कप्पा भरलाय त्या सर्व शिक्षक शिक्षिकांच्या दिलेल्या ज्ञानार्जनाच्या अनंत उपकारांनी..! ज्यामुळे आम्ही कुणीही ना 'विद्रोही' बनलो ना 'देशद्रोही'.
शाळा भरताना आम्ही म्हटलेली 'खरा तो एकची धर्म' प्रार्थना आणि शाळा सुटण्यापुर्वी म्हटलेले राष्ट्रगान 'वंदे मातरम्' अजुनही शाळेच्या वातावरणात गुंजत असेल...बालपणीच्या निखळ निरागस आवाजात..!

👫》blog specially dedicates to my all lovely childhood friends《👬

✍🏻कल्पेश गजानन जोशी (सोयगांवकर)